OILAVIY SIL O‘CHOQLARIDA YASHOVCHI BOLALARDA LATENT SIL INFEKTSIYASINING FAOL SILGA O‘TISHINING XAVF OMILLARI TAHLILI

Mavzuning dolzarbligi.  JSST ta’rifiga ko‘ra, latent sil infeksiyasi (LSI) — bu Mycobacterium tuberculosis ning klinik belgilar bo‘lmagan holda saqlanish holati bo‘lib, faqat immunologik testlar yordamida aniqlanadi. Mutaxassislarning baholashicha, dunyo aholisining chorak qismi LSI bilan zararlangan, uni butun umr davomida faollashish xavfi 5–15% ni tashkil etadi. Bu xavf, ayniqsa, zararlanishdan keyingi dastlabki besh yil ichida va ko‘proq bolalik davrida yuqori bo‘ladi. 2015 yildan keyingi global silga qarshi kurash strategiyasi sharoitida LSI ni erta aniqlash va oldini olish kasallikning yangi holatlarini bartaraf etishda muhim omil sifatida qaraladi. Biroq, hozirga qadar bolalarda latent va aktiv sil shakllarini diagnostika qilish hamda differensial ajratish uchun “oltin standart” mavjud emas. Tadqiqot maqsadi. Bolalarda latent sil infeksiyasi rivojlanishi va aktiv sil kechishining anamnestik hamda ijtimoiy ko‘rsatkichlarini o‘rganish. Tadqiqot materiallari va usullari. Tadqiqot xalqaro STROBE standartiga muvofiq retrospektiv-prospektiv kohort ko‘rinishda olib borildi. Jami 60 nafar bola tanlab olindi, ular ikki guruhga bo‘lindi: 1-guruhga latent sil infeksiyasi tashxisi qo‘yilgan 40 nafar bola, 2-guruhga esa aktiv sil tashxisi qo‘yilgan 20 nafar bola kiritildi. Tadqiqot natijalari. Aniqlanishicha, silning faollashuvida asosiy ijtimoiy xavf omillari — kam ta’minlangan, ko‘p bolali va to‘liq bo‘lmagan oilalarda yashash, nosoz turmush sharoitlari, ota-onalarning past ma’lumot darajasi, ularning ishsizligi va zararli odatlari hisoblanadi. Biologik omillar qatoriga tug‘ilishdagi past tana vazni, perinatal markaziy asab tizimi shikastlanishlari, erta yoshdagi kamqonlik, shuningdek surunkali hamroh kasalliklar (glist invaziyalari, gastroenterologik va endokrin buzilishlar, miopiya, revmatizm) kiradi. Epidemiologik omillardan esa bakterioviylovchilar bilan kontakt, kimyoprofilaktikaning yo‘qligi, o‘choqlarda sanitariya qoidalariga rioya qilinmasligi, OITS bilan yashovchi oilalarda istiqomat qilish va o‘tkazilgan COVID-19 qayd etildi. Xulosalar. Shunday qilib, tadqiqot bolalarda latent sil infeksiyasi faollashuvi xavfi ko‘p omillilikka ega ekanini tasdiqladi. Unda ijtimoiy, biologik va epidemiologik komponentlar muhim rol o‘ynaydi. Mualliflar xavf omillarini kompleks baholash va ularni latent hamda aktiv shakllar uchun asosli tarzda ajratish zarurligini ta’kidlashadi, bu esa profilaktika, erta diagnostika va xavf guruhidagi bolalarni oqilona kuzatishda amaliy ahamiyatga ega.